Từ đường hay còn gọi là nhà thờ Tổ, nhà thờ họ nơi thờ cúng các vị Cao tằng, Thủy Tổ của dòng họ. Đây còn là nơi để con cháu sum họp vào những dịp giỗ tết, hiệp tế (giỗ chung cho tất cả vong linh của những người quá cố trong gia tộc).
Bởi vậy mà từ đường có vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt Nam.
1. Về mặt kiến trúc của từ đường
Nhà từ đường có lối kiến trúc gần gũi với kiến trúc dân gian gồm một tầng, 3 – 5 gian lợp mái ngói được trang trí thêm hoa văn Rồng, Phượng, song Long chầu nguyệt. Từ đường thường là một không gian nhỏ có khuôn viên trồng cây cảnh như cây Ngâu, cây Đại, cây Mộc, xung quanh có tường bao.
Từ đường, nhà thờ họ là công trình tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên, Nhà tưởng niệm của dòng họ, nơi họp bàn những vấn đề lớn của dòng tộc. Nhiều từ đường còn có chức năng như một bảo tàng nhỏ của dòng họ – nơi lưu giữ những Tổ vật, hay sắc phong của vua chúa…
Từ đường còn là một nhà văn hóa nơi các bô lão nói chuyện với con cháu về lịch sử, truyền thống dòng họ, nơi tuyên dương những tấm gương học tập, phát học bổng trong quỹ khuyến học của gia tộc, nêu gương người làm việc tốt được xã hội công nhận hay nêu gương những người con của dòng tộc làm kinh tế giỏi thành đạt để con cháu noi theo.
3. Trang trí nội thất của từ đường như thế nào?
Ban thờ thường được bố trí theo chiều ngang. Ban thờ vị tổ cao nhất bao giờ cũng được đặt tại gian chính giữa, có bài vị đặt trên một cái ngai đồng hoặc gỗ sơn son đỏ. Phía trước ngài là bộ đồ thờ bằng đồng gồm đỉnh đồng (lư hương), hạc, chân nến, đèn thờ.
Tiếp đến là bát hương bằng đồng hoặc bằng sứ, mâm ngũ quả và hai lọ hoa đặt hai bên. Ban thờ các vị tổ thấp hơn được bài trí ở hai bên, thường là 2 gian bên…
Nhiều từ đường được trang trí theo kiến trúc cổ, phía trước gian thờ chính được trang trí bộ lộng sơn son thếp vàng, bên trong ngay phía trên ban thờ Tổ treo bức cuốn thư hay hoành phi câu đối bằng đồng, bằng gỗ, tất cả tạo lên một vẻ đẹp cổ kính và tôn nghiêm.
Từ đường, nhà thờ họ có một chức năng vô cùng to lớn trong đời sống văn hóa tâm linh của mỗi dòng họ nên việc xây dựng nhà từ đường sao cho đúng công năng, hợp phong thủy để có ảnh tốt hưởng tới sự thành đạt, hiển vinh của con cháu đời sau là điều cần phải tính đến trước khi lựa chọn địa điểm xây dựng.